Ψυχή Βαθιά. Μια συγκλονιστική ταινία του Παντελή Βούλγαρη

Μια και βρέθηκα στην Αθήνα επ’ ευκαιρία του καρδιολογικού συνεδρίου, είδα και την ταινία για την οποία είχα διαβάσει αρκετές αρνητικές κριτικές ένθεν και ένθεν.
Φαίνεται ότι ο εμφύλιος πόλεμος είναι μια πληγή που δεν έχει κλείσει και υπάρχουν ακόμα πολλά στερεότυπα στη σκέψη όχι μόνο των σαλονάτων κριτικών του Κολωνακίου αλλά και της Αριστεράς. Ο “Ριζοσπάστης” αλλά και “Η Αυγή” και “Η Εποχή” –εκτός από το συγκινητικό άρθρο της συνάδελφου Ε. Ηλιοπούλου, παιδιού πολιτικών προσφύγων– θάβουν την ταινία.
Βλέποντας τα κλαμένα πρόσωπα των θεατών της προηγούμενης παράστασης αποφάσισα να γράψω στα παλαιοτέρα των υποδημάτων μου τις κριτικές και να ιδώ ανεπηρέαστος την ταινία. Και πραγματικά απόλαυσα μια εξαίσια ταινία.
Η ταινία είναι μια φωτογραφία μιας ιστορικής στιγμής του τέλους του εμφυλίου πολέμου, που καταλήγει με την ήττα του δημοκρατικού στρατού. Ο σκηνοθέτης δανείζεται μια ιδέα από τον Κεν Λόουτς από την ταινία “Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι”, από τον ιρλανδικό εμφύλιο, και κάνει μια ταινία ανώτερη του Κ.Λόουτς. Είναι η ιδέα με τα δυο αδέρφια, που βρίσκονται, όμως, χωρίς την θέλησή τους σε αντίπαλα στρατόπεδα.
Έτσι ξετυλίγει βαθιά ανθρώπινες, αλλά και σκληρές και τραγικές ιστορίες, που συμβαίνουν στα αντίπαλα χαρακώματα.
Η ταινία, χωρίς να παίρνει κραυγαλέα θέση, ουσιαστικά τοποθετείται εναντίον της ξένης επέμβασης. Όταν δείχνει τον Βαν Φλιτ να μεταχειρίζεται ως υποτελείς τον Τσακαλώτο και τους άλλους εθνικόφρονες στρατηγούς και πολιτικούς και τα αμερικανικά βομβαρδιστικά να καίνε το Γράμμο, με τους καρβουνιασμένους αντάρτες του δημοκρατικού Στρατού από τις βόμβες ναπάλμ, πώς δεν παίρνει θέση. Απλώς αφήνει το θεατή να βγάλει τα συμπεράσματα του. Εξ άλλου ο σκηνοθέτης δεν είναι πολιτικός ούτε ιστορικός, καλλιτέχνης είναι, δεν μπορεί να τα πει όλα. Οι καλλιτέχνες, οι ποιητές ,οι ζωγράφοι δεν είναι προπαγανδιστές. Είναι χρησμοδότες και σηματοδότες για την κατεύθυνση της κοινωνίας.
Οι σκηνές των μαχών, αν και υπερβολικά πολλές, ήταν ρεαλιστικότατες, ειδικά η σκηνή του χειρουργείου. Δεν χρειάζονταν χολιγουντιανές σκηνές τύπου στρατιώτη Ράιαν. Η ιστορική αλήθεια των γεγονότων και των προσώπων που εμφανίζονται π.χ. Σοφούλης, Τσακαλώτος ,Βαν Φλιτ, ήταν μελετημένη. Κάπου διάβασα ότι προετοίμαζε την ταινία αρκετά χρόνια. Ακόμα και από τους χορούς των ανταρτών ένας προσεκτικός παρατηρητής θα έβλεπε τη συμμετοχή στο αντάρτικο και των Σλαβομακεδόνων. Για το θέμα της χρησιμοποίησης των βομβών ναπάλμ από τους Αμερικανούς ελέγχεται η ιστορική αλήθεια. Πάντως, αν ισχύει, ήταν πρώτη δοκιμή πριν από το Βιετνάμ. Και η σκηνή με την καμένη αντάρτισσα μου θύμισε τη γνωστή φωτογραφία με το καμένο γυμνό κοριτσάκι από το Βιετνάμ, που τρέχει να γλυτώσει από τις βόμβες ναπάλμ.
Οι ερμηνείες των ηθοποιών, ειδικά των δυο αδελφών που ήταν ερασιτέχνες από την Καστοριά, ήταν συγκινητικές. Και εδώ σκηνοθέτης απέφυγε τις φίρμες και εμπιστεύτηκε νέους όχι τόσο γνωστούς ηθοποιούς με πολύ καλό αποτέλεσμα.
Ας μη μιλήσουμε για την πολύ καλή σκηνοθεσία που απέφυγε τον ακαδημαϊσμό και έδωσε μια ζωντανή ρεαλιστική ταινία, όπου η εκπληκτική φωτογραφία και η λιτή μουσική του Αγγελάκα συμπληρώνει την συναισθηματική φόρτιση.
Συμπερασματικά, μια ταινία που αξίζει να δείτε!
Νίκος Λιβιεράτος